İHRACAT PROSEDÜRLERİ
İHRACAT PROSEDÜRLERİ
İÇİNDEKİLER
Sayfa
GİRİŞ 5
1. İHRACATLA İLGİLİ TANIMLAR 6
1.1. İhracatın Tanımı 6
1.2. İhracatçının Tanımı 6
1.3. İhracat Rejimindeki Genel Tanımlar 7
2. İHRACATIN AŞAMALARI 8
3. İHRACAT TÜRLERİ 9
3.1. Serbest (Özellik Arz Etmeyen) İhracat 9
3.2. Kayda Bağlı İhracat 9
3.3. Konsinye İhracat 9
3.4. Kredili İhracat 10
3.5. İthal edilmiş Malların İhracı 10
3.6. Bedelsiz İhracat 11
3.7. Transit Ticaret Şeklinde İhracat 11
3.8. Yurt Dışında İnşaat, Tesisat ve Montaj İşleri Alan Müteahhitlerin Yapacağı İhracat 12
3.9. Serbest Bölgelere Yapılacak İhracat 12
3.10. Ticari Kiralama Yoluyla Yapılacak İhracat 12
3.11. Geçici İhracat (Hariçte İşleme Rejimi) 13
3.12. Sınır Ticareti Yoluyla İhracat 14
3.13. Bağlı Muamele Yoluyla Yapılan İhracat 15
3.14. Uluslararası Sergiler ve Fuarlara Katılma Yoluyla İhracat 16
3.14.1. Uluslararası Fuar ve Sergi Türleri 16
4. İHRACAT İŞLEMLERİNDE KULLANILAN BELGELER 17
4.1. Ticari Belgeler 17
4.1.1. Faturalar 17
4.1.1.1. Proforma Fatura 17
4.1.1.2. Ticari Faturalar 17
4.1.2. Çeki Listesi 18
4.1.3. Koli/Ambalaj listesi 18
4.1.4. Ekspertiz Raporu 19
4.2. Resmi Belgeler 19
4.2.1. Dolaşım Belgeleri 19
4.2.1.1. ATR Dolaşım Belgesi 19
4.2.1.2. EUR-1 Belgesi 20
4.2.2. Menşei Şahadetnamesi 20
4.2.3. Diğer Resmi Belgeler 21
4.3. Taşıma Belgeleri (Konşimentolar) 23
4.4. Sigorta Belgeleri 23
5. İHRACATTA TESLİM ŞEKİLLERİ 24
5.1. Ticari İşletmede Teslim 24
5.2. Taşıyıcıya Teslim 24
5.3. Gemi Doğurultusunda Teslim 24
5.4. Gemi Bordasinda Teslim 25
5.5. Mal Bedeli Veya Navlun 25
5.6. Mal Bedeli, Sigorta Ve Navlun 25
5.7. Taşıma Ücreti Ödenmiş Olarak Teslim 25
5.8. Taşıma Ücreti Ve Sigorta Ödenmiş Olarak Teslim 26
5.9. Sınırda Teslim 26
5.10. Gemide Teslim 26
5.11. Rıhtımda Teslim (Gümrük Vergi Ve Harçları Ödenmiş Olarak) 26
5.12. Gümrük Resmi Ödenmemiş Olarak Teslim 27
5.13. Gümrük Resmi Ödenmiş Olarak Teslim 27
6. İHRACATIN FİNANSMANI 27
6.1. Merkez Bankası ve Ticari Banka Kredileri 28
6.1.1. İhracat Reeskont Kredisi 28
6.1.2. Vesaik Mukabili Kredi 29
6.1.3. Yurt dışı Müteahhitlik Hizmetleri Reeskont Kredisi 29
6.1.4. Özel İhracat Reeskont Kredisi 29
6.2. Eximbank (Türkiye İhracat ve Kredi Bankası) 29
6.3. Halk Bankası Kredileri 29
6.4. Factoring 30
6.5. Forfaiting 30
7. İHRACATTA ÖDEME ŞEKİLLERİ 31
7.1. Peşin Ödeme 31
7.2. İhracat prefinansmanı 31
7.3. Akreditifli ödeme 32
7.3.1. Akreditifin ödeme metoduna göre türleri 33
7.3.1.1. İbrazda Ödemeli Akreditif 33
7.3.1.2. Vadeli Poliçe ile Kullanılan Akreditif 33
7.3.1.3. Vadeli Akreditif 34
7.3.2. Akreditif Açma Şekilleri 34
7.3.2.1. Dönülebilir Akreditif 34
7.3.2.2. Dönülemez Teyitsiz Akreditif 34
7.3.2.3. Dönülemez Teyitli Akreditif 35
7.4. Mal Karşılığı Ödeme 35
8. İHRACATA YARDIMCI KURULUŞLAR 35
8.1. İhracatla İlgili Resmi veya Kamusal Hizmet Veren Kurumlar 35
8.1.1. Dış Ticaret Müsteşarlığı 35
8.1.2. İhracatçı Birlikleri 36
9.1.3. Gümrük Müsteşarlığı 36
8.1.4. İGEME (İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi) 37
8.1.4.1. Araştırma ve Geliştirme Faaliyetleri 37
8.1.4.2. Eğitim faaliyetleri 37
8.1.4.3 Ticari Bilgi Temini 38
8.1.4.4. Tanıtım Hizmetleri 38
8.1.4.5. Uluslararası İlişkileri Geliştirme 38
8.1.4.6. Yayın Hizmetleri 38
8.1.5. Türk Eximbank 39
8.2. İhracatla İlgili Özel Kuruluşlar 39
8.2.1. Bankalar ve özel finans kuruluşları 39
8.2.2. Taşımacılık şirketleri 39
8.2.3. Sigorta şirketleri 40
8.2.4. Gözetim şirketleri 40
8.2.5. Gümrükleme şirketleri 40
8.2.6. Dış Ticaret Sermaye şirketleri 40
8.2.7. Sektörel Dış Ticaret Şirketleri 40
SONUÇ 42
KAYNAKÇA 43
GİRİŞ
Coğrafi sınırların önemini giderek kaybettiği günümüz dünyasında, mal, hizmet ve sermaye kavramları da belirli ülkeye ait olmaktan çıkarak, global bir anlam kazanmaya başlamıştır. Diğer yandan uluslararası rekabette ve iletişim teknolojilerinde yaşanan hızlı gelişmeler, dünya pazarlarındaki payını artırmak yada en azından korumak çabasında olan işletmeleri, devamlı olarak yeni arayışlara ve yeni teknikleri kullanmaya yöneltmektedir.
Bugün tüm dünyada dış ticaret ve uluslararası ilişkiler büyük boyutlara ulaşmıştır. Sağlıklı bir sanayi yapısının temelinde, kendi ayakları üzerinde duran, kalitesiyle uluslararası standartları yakalamış ve en önemlisi, düşünce yapısıyla da uluslararası rekabet anlayışını benimsemiş bir üretim anlayışı yatmaktadır. Artık işletmeler, insanların ihtiyaçlarını en uygun imkanlarla karşılamaya, hatta onların gelecekteki ihtiyaçlarını bugünden hissettirmeye, mevcut ve potansiyel müşteri profillerinin davranış farklılıklarına daha fazla önem vermeye başlamıştır. Bugün hiç bir işletme, mevcut pazarını, devamlı bir pazar olarak görememektedir. Çünkü işletmeler çok kaygan ve her an değişim gösteren dinamik bir ortamda faaliyette bulunmaktadır. Bu da onları devamlı olarak yenilikler peşinde koşmaya, araştırmaya önem vermeye ve pazarlardaki değişimlerin yönünü ve şiddetini takip etmeye zorlamaktadır.
Dünya ekonomisinde görülen hızlı entegrasyon paralelinde, ülke ekonomilerinin gelişme süreci, bir yandan ihracatın artırılması çabalarına dayanırken, bir yandan da yabancı sermaye yatırımları vasıtasıyla, uluslararası pazarlara açılma gayretini ön plana çıkmaktadır. Bu da ülkeleri ve işletmeleri, uluslararası ticaret kurallarının daha yakından bilinmesine ve uygulanmasına zorlamaktadır.
Bu çalışmada Uluslararası Pazarlama Yöntemlerinden İhracat konusu işlenmektedir. İhracat ile ilgili temel ve pratik bilgilerin, bu konu ile ilgilenenlere kolay bir şekilde verilmesi amaçlanmıştır.
1. İHRACATLA İLGİLİ TANIMLAR
1.1. İhracatın Tanımı
İhracat ile ilgili birbirine benzer nitelikte çeşitli tanımlar vardır. En basit anlamıyla ihracat; kişi ve kuruluşlarca üretilen mal ve hizmetlerin yurtdışına satılmasıdır. (Dünya, 2000: 157) Daha kapsamlı, teknik bir tanımlama yapacak olursak, ihracat; bir malın veya değerin yürürlükteki İhracat Mevzuatı ile Gümrük Mevzuatı'na uygun şekilde fiili ihracatının yapılması ve Kambiyo Mevzuatı'na göre bedelinin (bedelsiz ihracat hariç) yurda getirilmesini veyahut Müsteşarlıkça ihracat olarak kabul edilecek sair çıkışları olarak tanımlanır. (İhracat Yönetmeliği, 2002)
İhracat, uluslararası pazara girebilmek veya eldeki uluslararası pazarları genişletebilmek için kullanılabilecek bir alternatif stratejidir. Bir diğer ülke pazarındaki potansiyel tüketicilerin tespit edilmesi, mamulün adı geçen gruba satışının yapılması ve mamullerin tüketiciye ulaştırılmasıdır. Uluslararası pazarlama literatürüne göre ihracat globalleşmenin ilk aşamasıdır. (Arpacı ve diğerleri, 1992: 290)
1.2. İhracatçının Tanımı
İhraç edilecek mala göre ilgili ihracat birliğine üye olan, gerçek usulde vergiye tabii olan gerçek ve tüzel kişi tacirler, esnaf ve sanatkar odalarına kayıtlı olup, üretici niteliğine sahip esnaf ve sanatkarlar ile joint-venture ve konsorsiyumlardır. İhracatçı olmak için herhangi bir belge veya izin sertifikası sahibi olmak gerekmemektedir. (Akat, 1998: 178)
İhracatçı olabilmek için gereken maddeleri sıralayacak olursak,
1) Vergi mükellefi olmak
2) İlgili ihracatçı birliğine üye olmak
3) Fiili ihracatın gerçekleşeceği gümrük işlemleri için gümrük müşavirliğine ve yardımcılarına vekalet vermek.
Bu şartları yerine getiren her firma ihracatçı vasfını kazanır. (Kozlu, 1991: 142)
1.3. İhracat Rejimindeki Genel Tanımlar
Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı’nın yayınladığı İhracat Yönetmeliği’nin 4. maddesine göre ihracatta kullanılan genel terimlerin bazılarının anlamları aşağıda açıklanmıştır: (İhracat Yönetmeliği, 2002)
Müsteşarlık: Dış Ticaret Müsteşarlığı.
Banka: İhracatla ilgili herhangi bir işlem yapan banka veya özel finans kurumu.
Gümrük Beyannamesi: İhracatta, Gümrük Mevzuatı uyarınca doldurularak ilgili ihracatçı birliği tarafından onaylanmasını müteakip gümrük idaresine tevdi edilen belge.
İhraç müsaadesi: Ülke ekonomisinin ihtiyaçları, iç ve dış piyasa arz ve talep durumu, satış şekli ile alıcı ülke ve firmaların ülkemiz ile olan ticari ve ekonomik ilişkileri gibi hususlar göz önünde tutularak Müsteşarlıkça verilen ihraç izni.
Takas: İki ülke arasında olmak üzere, ihraç veya ithal edilen mal, hizmet veya teknoloji transferi bedelinin kısmen veya tamamen mal, hizmet, teknoloji transferi veya kısmen döviz ile karşılanması.
Bağlı muamele: İkiden fazla taraf arasında yapılan takas işlemi.
Dolaylı ofset: Özellikle savunma, havacılık ve yüksek teknoloji alanlarında gerçekleştirilen projeler ve kamu kurum ve kuruluşlarının açacakları her türlü uluslararası ihale ile özel şirketlerin yapacakları büyük çaplı dışalımlarda ülkemiz sınai ve ticari kapasitesini, projeyle doğrudan ilgisi olmayan alanlarda gerçekleştirilecek ihracat yoluyla artırmak üzere yabancı firma yada kuruluşların taahhüdünü kapsayan bir anlaşma çeşidi.
Gün: Aksi belirtilmedikçe takvim günü. (İhracat Yönetmeliği, 2002)
2. İHRACATIN AŞAMALARI
İhracat sürecinin genel olarak üç önemli aşaması vardır: (Çolakoğlu, 2002: 306)
• Fizibilite Analizi,
• Dış Pazara Girişin Planlanması,
• Uygulama.
Fizibilite Analizi; aşağıdaki aşamalardan oluşmaktadır.
• İç pazardaki firma performansını analiz etmek (ürün, kurumsal, mali, pazarlama vb. açılardan)
• Firmanın kapasite durumunu incelemek,
• Hedef pazarların demografik, sosyal, politik ve ekonomik faktörlerini gözönüne almak,
• Dış ticaret uzmanlarına danışmak (pazarlama, finansman, mevzuat, vb. konularda),
• Hedef pazarları seçmek.
Dış Pazara Girişin Planlanması; aşağıdaki aşamalardan oluşmaktadır.
• Sektör bazında Pazar araştırması yapmak,
• Pazar araştırmasının değerlendirmesini yapmak,
• Pazara giriş stratejisini saptamak,
• Hedef pazarlardaki lisans, standartlar ve sertifikasyon taleplerine uygunluk sağlamak,
• Patent, ticari marka ve telif hakları hakkında gerekli bilgiyi toplamak,
• Vergiler, gümrük vergileri, harçlar, kotalar ve diğer tarife dışı engelleri belirlemek,
• Fiyat listesi oluşturmak,
• Finansman Bulmak.
Uygulama; aşağıdaki aşamalardan oluşmaktadır.
• Dağıtım yöntemlerini belirlemek,
• Pazarlama planını uygulamak,
• Temsilcilik veya satış yöntemlerini seçmek,
• Satış sözleşmesini müzakere etmek,
• Üretimi tamamlamak,
• Sigorta yaptırmak,
• Gerekli belgeleri tamamlamak,
• Ürünün ambalajlamak ve etiketlemek,
• Ürünü yüklemek.
3. İHRACAT TÜRLERİ
3.1. Serbest (Özellik Arz Etmeyen) İhracat
Serbest ihracat, hiçbir merci veya kuruluşun müsaadesine veya tesciline bağlı olmaksızın yapılan ihracattır. Bu nedenle, ihracatçıların müsaadeye, lisans veya tescile tabi olmayan malları ihraç etmeleri için Serbest İhracat Beyannamesi düzenlemeleri yeterlidir. (Akat, 1998: 187)
İhracatçılar, ihracatçı birliklerine onaylattıkları gümrük beyannamesi ile birlikte, ihracatın yapılacağı gümrük idaresine müracaat ederler. (İhracat Türleri, 2002)
3.2. Kayda Bağlı İhracat
Kayda bağlı ihracat, gümrük beyannamesinin fiili ihracattan önce ihracatçı birliklerince kayda alındığı ihracat şeklidir. (Akat, 1998: 187)
İhracatçılar, gümrük beyannamesi ile birlikte kayıt için ilgili ihracatçı birliklerine müracaat ederler. Birlikler onayladıkları gümrük beyannamelerine kayıt meşruhatı (açıklaması) düşerek, gümrük idarelerine tevdi edilmek (verilmek) üzere ihracatçıya verirler. (Bilgin ve Haskınacı, 2002: 25) İhracatçılar, birliklerce kayıt meşruhatı düşülerek onaylanmış gümrük beyannamesi ile birlikte 90 gün içinde ihracatın yapılacağı gümrük idaresine müracaat ederler. (İhracat Türleri, 2002)
3.3. Konsinye İhracat
Kesin satışı daha sonra yapılmak üzere dış alıcılara, komisyonculara, ihracatçının yurt dışındaki şube ve temsilciliklerine mal gönderilmesine konsinye ihracat denir. (Akat, 1998: 188)
İhracatçı Gümrük Beyannamesi ile ilgili İhracatçı Birliği’ne başvurur. İhracatçı Birliği’nin 90 gün içerisinde kullanılması kaydıyla verilen izinle Gümrük İdaresine başvurulur. Malın kesin satışı sonrası ihracatçı, 30 gün içerisinde kesin satış faturası ve diğer belgelerle durumu ilgili İhracatçı Birliği’ne ve ihracat bedelinin geleceği aracı bankaya bildirir. Malın fiili ihraç tarihinden itibaren 1 yıl içerisinde satılması gerekmektedir. Haklı ve zorunlu nedenlerle izni veren merci tarafından 1 yıla kadar uzatılabilir. (Moldibi, 2002: 7)
Bu tür ihracatta bedelin kesin satışı müteakip 180 gün içerisinde yurda getirilmesi gereklidir. Malların satılmaması durumunda ise Gümrük Müevzuatı çerçevesinde ülkemize geri getirilmesi zorunludur. (GSO, 2001: 12)
3.4. Kredili İhracat
Kredili ihracat, iki ve çok taraflı kredi anlaşmaları dışında kalmak kaydıyla, ihracat bedelinin Kambiyo Mevzuatı’nda öngörülen süreler içerisinde yurda getirilmesine imkan tanıyan bir ihracat şeklidir. (Akat, 1998: 188)
Kredili ihracat, uluslararası bankacılık usulleri çerçevesinde yapılmaktadır. Yetkili bankalar ve ihracatçılar belirlenen süredeki ödemeler ile kredi sözleşmesinde yer alan taksitlerin, süresi içerisinde ülkeye getirilerek bir bankaya satılması ile ilgili önlemleri almak zorundadırlar. Kredili ihracat da, ihracat bedelleri satış sözleşmesinde belirlenen vadeleri izleyen 30 gün içerisinde tahsil edilir. (GSO, 2001: 11)
İhracatçı malın cinsi, ödeme planı ve ödeme süresini içeren satış sözleşmesinin aslı ve tercümesi ile İhracatçı Birliklerine müracaat eder, Gümrük İdaresi gümrük beyannamesi üzerine “Kredili İhracat” şerhi düşerek ihracatın gerçekleşmesini sağlar. (Bilgin ve Haskınacı, 2002: 26)
Fiili ihraç tarihinde başlayan kredili ihraç süresi; Dayanıksız Tüketim Mallarında 2 yıl, diğer mallarda 5 yıl olarak belirlenmiştir. (Moldibi, 2002: 7)
3.5. İthal edilmiş Malların İhracı
İthal Rejimi çerçevesinde ithal edilmiş ve vergileri ödenmiş bulunan yabancı menşeli yeni veya kullanılmış malların, Gümrük İdaresi’nden satın alınarak ihraç edilmesi işlemidir. (Akat, 1998: 189)
3.6. Bedelsiz İhracat
Bedelsiz ihracat, yürürlükteki Kambiyo Mevzuatı çerçevesinde, karşılığında yurda herhangi bir bedel getirilmeksizin yurtdışına mal gönderilmesidir. (Akat, 1998: 189)
Bedelsiz ihracat, İhracat 96/10 sayılı ile düzenlenmiştir. Söz konusu tebliğ’de bedelsiz olarak ihraç edilebilecek mal ve eşyalar şu şekilde sıralanmıştır: (Moldibi, 2002: 9)
a. Gerçek ve tüzel kişiler tarafından götürülen ve gönderilen hediyeler, miktarı ticari teamüllere uygun numuneler ve reklam eşyası.
b. Daha önce usulüne uygun olarak ihraç edilmiş malların bedelsiz gönderilmesi gereken ticari örf ve adetlere uygun parçaları, fireleri garantili olarak ihraç edilen malların garanti süresi içerisinde yenilenmesi gereken parçaları.
Bedelsiz ihracat için maddi değerlerine göre bazı kurumlar aracılığıyla yapılabilir:
o Değeri 10.000 $’dan az ise; Bedelsiz İhracat Formu doldurularak Gümrük İdareleri ve Posta Gümrükleri aracılığı ile,
o Değeri 10.000 $’dan fazla ise; üç nüsha Bedelsiz İhracat Formu doldurularak ilgili İhracatçı Birliği izni ile,
o Değeri 25.000 $’dan fazla ise; İhracatçı Birliği’nin görüşü ile Dış Ticaret Müsteşarlığı izni ile yapılabilir.
Bedelsiz İhracat izinlerinin geçerlilik süresi 1 yıldır. (GSO, 2001: 12)
3.7. Transit Ticaret Şeklinde İhracat
Transit ticaret şeklinde ihracat, Türkiye’ye net döviz sağlaması kaydıyla, yabancı menşeli malların, Türk uyruklu bir kişi tarafından, bir diğer ülkeye transit olarak veya doğrudan doğruya satılmasıdır.
Transit ticaret aşağıda belirtilen esaslar dahilinde yapılabilmektedir:
• Önceden döviz tahsisi ile
• Mahsup suretiyle
• Net döviz girdisinin beyanı suretiyle. (Akat, 1998: 190)
3.8. Yurt Dışında İnşaat, Tesisat ve Montaj İşleri Alan Müteahhitlerin Yapacağı İhracat
Yurt dışında inşaat, tesisat veya montaj işi alan müteahhitlerin, makine, teçhizat, inşaat malzemeleri ve işçilerin ihtiyacı olan tüketim maddelerinin ihracatı için, müteahhit firmalar bir dilekçe ekinde yurt dışında işe alındığını gösterir belgelerle birlikte ihraç edilecek malların cins, miktar ve değiştirilebilir bir döviz cinsinden değerini belirten beş örnek liste ile Müsteşarlığa müracaat ederler. Bu firmaların ihracatçı sıfatı taşımaları gerekli değildir. (Akat, 1998: 190)
3.9. Serbest Bölgelere Yapılacak İhracat
Serbest Bölgeler bir ülkenin ulusal egemenlik sınırları içinde, Gümrük sınırları dışında kalan, ülkedeki mali ve ekonomik alanlara yönelik devlet düzenlemelerinin tamamen ortadan kaldırıldığı veya kısmen uygulandığı bölgelerdir. Serbest Bölgeler, kamu kurum ve kuruluşlarınca, yerli veya yabancı gerçek veya tüzel kişilerce kurulabilir. Ancak kurulması ve işletilmesi Bakanlar Kurulu’nun iznine tabidir. Serbest bölgelerin yer ve sınırlarını belirlemeye Bakanlar Kurulu yetkilidir. (Çolakoğlu, 2002: 65)
Serbest Bölgeler Gümrük Hattı dışında sayılırlar. Serbest Bölge ile Türkiye’nin diğer yerleri arasında yapılacak ticaret, Dış Ticaret rejimine tabidir. Serbest Bölge ile diğer ülkeler ve Serbest Bölgeler arasında Dış Ticaret rejimi uygulanmaz. Serbest Bölgelere yapılacak ihracat, İhracat Mevzuatı hükümlerine bağlıdır. (GSO, 2001: 12)
3.10. Ticari Kiralama Yoluyla Yapılacak İhracat
Malların bir bedel karşılığında, belirli bir süre kullanmak üzere geçici olarak yurtdışına çıkarılmasına imkan tanıyan bir ihracat yöntemidir. Dış Ticaret Müsteşarlığının iznine tabidir. (GSO, 2001: 13)
Ticari kiralama yoluyla yapılacak ihracata ilişkin talepler, yurt dışındaki firma veya kuruluşla yapılan; kiralanacak malın cinsi, teknik özellikleri, G.T.İ.P.'u, miktarı, birim fiyatı, değer tutarı, kira süresi, kira bedeli ve bu bedelin ödenme şekil ve zamanı, teslim yeri gibi bilgileri içeren kira sözleşmesi ile birlikte Ticari Kiralama Yoluyla Yapılacak İhracata İlişkin Başvuru Formundan 1 nüsha doldurulmak suretiyle, üyesi olan ve bulunulan bölgedeki İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliğine yapılır.
Ticari kiralama yoluyla yapılacak ihracatta süre, izin verildiği tarihten itibaren en geç üç ay içinde gümrük idarelerine başvurmak kaydıyla, fiili ihraç tarihinden itibaren bir yıldır. Bu süre, bitim tarihinden önce başvurulmak kaydıyla, süre toplam bir yıla kadar uzatılabilir.
Ticari kiralamaya konu malın yurt dışında kesin satışına ilişkin talepler, ticari kiralama yoluyla yapılacak ihracat izninin bitiş tarihinden önce başvurulmak kaydıyla, satış sözleşmesine istinaden ilgili ihracatçı birliği tarafından sonuçlandırılır.
Ticari kiralama yoluyla yapılan ihracatta kira bedellerinin yurda getirilmesi ile ticari kiralamaya konu malın yurt dışında kesin satışı halinde, satış bedelinin yurda getirilmesine ilişkin usul ve esaslar Kambiyo Mevzuatı hükümlerine tabidir. (İhracat Türleri, 2002)
3.11. Geçici İhracat (Hariçte İşleme Rejimi)
Az veya çok işçilik görmek, izabe edilmek, ambalajlanmak veya diğer nedenlerle, mamul, yarı mamul ve hammaddelerin yurtdışına geçici olarak gönderilmesi kapsamında geçici olarak yapılan işleme geçici ihracat denir.
Hariçte işleme rejimi, serbest dolaşımdaki eşyanın, işlenmek üzere Türkiye gümrük bölgesinden geçici olarak üçüncü ülkelere gönderilmesi ve bu faaliyetler sonucu elde edilen ürünlere tam veya kısmi muafiyet uygulanmak suretiyle yeniden serbest dolaşıma girmesidir. Hariçte İşleme rejimi kapsamında yapılacak ihracat mal çeşidine göre üç farklı yolla gerçekleştirilir.
A. Dış Ticaret Müsteşarlığı (DTM): Hammadde, yardımcı madde, yarı mamul ve ambalaj malzemelerinin daha ileri bir düzeyde işlem görmek üzere üçüncü ülkelere gönderilmek istenmesi halinde Hariçte İşleme İzin Belgesi verilir.
B. Maden İhracatçı Birlikleri: Maden cevheri ve konsantrelerinin, izabe edilmek ve işlenmek üzere üçüncü ülkelere gönderilmek istenmesi halinde Hariçte İşleme İzin Belgesi verilir.
C. Gümrük Müsteşarlığı: Tamirat amaçlı garanti hükümleri uyarınca veya bir imalat hatası nedeniyle dışarıya gönderilen eşya yerine ithal edilecek ürünler için Hariçte İşleme İzin Belgesi verilir.
Hariçte İşleme İzin belgelerinin süresi 12 ay olup, 1 yıla kadar ek süre verilebilir. (GSO, 2001: 14)
3.12. Sınır Ticareti Yoluyla İhracat
Komşu ülkelerin sınır yörelerinde karşılıklı olarak zorunlu ihtiyaçlarını karşılamak üzere gerçek kişiler eliyle yaptıkları ticari işlemlerdir.
Sınır bölgelerinde bulunan Valiliklerce gerçek kişilere (vergi numarası sahibi) verilen sınır ticareti belgesi sahiplerinin yetkili İl Valiliklerinden, gümrük beyannamesi bazında alacakları izinle ilgili Gümrük İdarelerine müracaat ederler. (GSO, 2001: 16)
İhraç edilen malın cins, miktar ve değerlerini gösterir bir listenin, faturaları ile birlikte yetkilendirilmiş gümrük idarelerine ibrazı zorunludur. Gümrük idareleri beyan ve belgelere dayanarak yapılan çıkışlarda gümrük beyannamesi düzenler. Sınır ticareti yoluyla yapılan ihracat, ihracata sağlanan desteklerden yararlanamaz. (Bilgin ve Haskınacı, 2002: 34)
Tablo 1. Sınır Ticareti Yapmak İçin
Yetkilendirilen İller, Sınır Kapıları ve Karşı Ülkeler
İL SINIR KAPISI KARŞI ÜLKE
Ağrı Gürbudak İran
Van Kapıköy İran
Hakkari Esendere İran
Artvin Sarp Gürcistan ve
Diğer BDT ülkeleri
Iğdır Dilucu Nahcivan
Ardahan Türkgözü Gürcistan ve
Diğer BDT ülkeleri
Gaziantep Kargamış Suriye
Kilis Öncüpınar Suriye
Hatay Cilvegözü Suriye
Mardin Nusaybin/Şenyurt Suriye
Şanlıurfa Akçakale Suriye
Şırnak Habur Irak
Kaynak: Adım Adım İhracat, GSO yayınları, Gaziantep, 2001
3.13. Bağlı Muamele Yoluyla Yapılan İhracat
“Karşılıklı Ticaret” olarak adlandırılan ve kısmen de olsa ödemenin para yerine malla yapıldığı ticaret kapsamında yer alır. İhraç edilen malın tümüne veya bir bölümüne karşılık mal alındığı bir ticaret şeklidir. İhraç veya ithal edilen mal, hizmet veya teknoloji transferi bedelinin kısmen veya tamamen mal, hizmet, teknoloji transferi, veya kısmen döviz ile karşılandığı bir ödeme şeklidir. (GSO, 2001: 13)
İhracatçı bağlı muamele taleplerini; (Malın cinsi, standardı, kalitesi, teslim şekli, teslim yeri, birim ithal ve ihraç fiyatları, değeri ve süreyi içeren Bağlı Muamele ve Takas Anlaşması ile 6 nüsha başvuru formu ile) üye olunan ya da bağlı bulunan bölgedeki İhracatçı Birliği’nin izni ile gerçekleştirilir. Bağlı muamelelerde süre 6 ay olup, 2 yıla kadar uzatılabilmektedir. İhracat ve İthalat bedellerine ilişkin kapatma aracı bankalarca sonuçlandırılır. (İhracat Türleri, 2002)
İki ülke arasındaki işlemler “Takas”; ikiden çok ülke arasında yapılan işlemler “Bağlı Muamele” olarak adlandırılır.
3.14. Uluslararası Sergiler ve Fuarlara Katılma Yoluyla İhracat
Ülkemizi temsilen iştirak edilecek uluslar arası fuar ve sergiler Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından tespit edilir.
Yurtdışı fuar ve sergilere katılım düzenleyecek fuar organizatörü firmalar, “Uluslararası Ticari Fuar ve Sergi Organizasyonu Yeterlilik Belgesi Başvuru Formunu” bağlı bulundukları odaya onaylatarak, “Yeterlilik Belgesi” veya “Geçici Yeterlilik Belgesi” almak üzere Dış Ticaret Müsteşarlığı’na başvururlar. DTM-İhracat Genel Müdürlüğü, fuar ve sergi katılımı müracaatları katılım taleplerini Gümrük İdaresine bildirir.
Fuara gönderilecek mal ve eşyanın “bedelli” veya “bedelsiz” yurt dışına çıkışı için Gümrük İdarelerinden izin alınır. Fuar ve sergilerin bitişinden 90 gün içinde malların aynen veya satılmaları halinde bedellerinin aynı süre içerisinde yurda getirilmesi gerekmektedir. (Akat, 1998: 190)
3.14.1. Uluslararası Fuar ve Sergi Türleri
Uluslararası fuar ve sergiler ana hatlarıyla;
• Her türlü mal ve hizmetin sergilenebildiği “Genel Ticaret Fuarları”;
• Daha ziyade tüketicinin ilgisini çekmeye yönelik olan ve tüketim mallarının sergilendiği “Tüketici Fuarları”,
• Sadece belli bir ürün veya ürün grubunun sergilenebildiği “İhtisas Fuarları”
• Çeşitli ekonomik konularda ulusal ve uluslararası başarıların sergilendiği “Dünya Sergileri”,
• Genel nitelikli veya belirli bir ürün veya ürün grubuna yönelik ve bir ülkenin tek başına katıldığı, başka katılımcının olmadığı “Solo Fuarlar”dır. (Çolakoğlu, 2002: 299)
4. İHRACAT İŞLEMLERİNDE KULLANILAN BELGELER
İhracat işleminin çeşitli aşamalarında, çeşitli mercilere ibraz edilmesi veya verilmesi zorunlu, ihraç edilecek ürüne veya ihracatın yapılacağı ülkeye göre farklılık gösterebilen birçok belge bulunmaktadır. Genel olarak uluslararası ticarette kullanılan belgeleri 4 grupta toplamak mümkündür. Bunlar: (Akat, 1998: 17)
• Ticari Belgeler,
• Resmi Belgeler,
• Taşıma Belgeleri,
• Sigorta Belgeleri.
4.1. Ticari Belgeler
4.1.1. Faturalar
4.1.1.1. Proforma Fatura
İhracatçının sipariş sırasında ithalatçıya gönderdiği teklif faturasıdır. Bu faturada, malın maliyeti, malın tarifi, yüklenen malın miktarı, çeşitli nakil masrafları, satış ve teslim şekli ile faturanın geçerlilik süresi yazılıdır. Geçerlilik süresi, verilen fiyatın hangi tarihe kadar geçerli olduğunu gösterir. Şayet alıcı, bu süre içinde kesin sipariş verip anlaşma yapmaz ise, o tarihten sonraki siparişlerde verilen fiyatın değişebileceği anlaşılır. Proforma fatura, hiçbir malî yükümlülük meydana getirmez. İhracatçının veya satıcının vermiş olduğu bu fatura karşılığında herhangi bir ödeme veya KDV söz konusu edilmez. (GSO, 2001: 17)
4.1.1.2. Ticari Faturalar
Fatura, satılan bir malın cinsi, ismi, miktarı, birim satış fiyatı, teslim şekli ve toplam bedeli gibi bilgilerin beyan edildiği, satıcı tarafından alıcıya gönderilen bir hesap belgesidir. İhraç malları hazırlandıktan düzenlenecek ilk belge faturadır. İhracatçı, anlaşmadan sonra malın miktarında, kalitesinde, ambalaj ve fiyatında bir değişiklik olmamışsa proforma faturadaki bilgileri aynen yazar. Eğer şartlarda değişiklik olmuşsa ticarî fatura yeni şartlar doğrultusunda düzenlenir. Bu fatura, diğer yükleme belgeleri için esas teşkil eder. Genellikle bir İngilizce ve bir Türkçe olmak üzere iki nüsha olarak düzenlenen Ticari Faturaların nüsha adedi taraflar arasındaki anlaşmaya göre değişebilmektedir. Bunun yanısıra, ticari fatura; gümrükte gönderilen malların kontrolünde, ithalatçı tarafından teslim alınan malların kontrolünde ve ithalatçı tarafından yapılacak ödemede kullanılan önemli ve zorunlu bir belgedir. (GSO, 2001: 28)
Ticari faturalarda bulunması gerekli bilgiler şunlardır: (Akat, 1998: 179)
- Tanzim tarihi,
- Alıcı ve satıcının adı ve adresi,
- Sipariş veya anlaşma sayısı,
- Malın tanımı, miktarı,
- Malın birim ve toplam fiyatı,
- Malın ağırlığı ambalaj numaraları,
- Teslim ve ödeme şartları,
- Yükleme ile ilgili detaylar,
- Malın menşei
4.1.2. Çeki Listesi
Malın, fatura ve konşimentoda yazılı miktarlarının detaylı bir şekilde belirtilmesini teminen düzenlenen bir belgedir. Her ambalaj içerisindeki malın brüt ve net ağırlığını belirten listelerdir. Hangi taşıta ne kadar mal yüklendiğini, her birim, paket, çuval vs. ağırlığı içermektedir. Özellikle hasar durumlarında sigorta tazminatının yerine getirilmesinde başvurulan önemli belgelerden biridir. Uluslararası ticarete taraf olan kuruluşlarca istenen detayda düzenlenebilir. Gümrük idarelerince ve hasar halinde sigorta şirketlerince istenebilmektedir. (GSO, 2001: 19)
4.1.3. Koli/Ambalaj listesi
Her bir kolinin içinde bulunan ambalaj ve mal muhteviyatını belirten listelerdir. Yabancı gümrüklerde malın gümrük makamları tarafından örnekleme yöntemi ile kontrol edilmesine yaramaktadır. Ayrıca yabancı alıcılar ihracatçı tarafından kendilerine gönderilecek ambalaj listesine göre malları çeşitli perakende veya toptan satış yerlerine gönderebilmektedir. Ambalaj listeleri alıcının kendi iç dağıtımında bu açıdan yardımcı olmaktadır.
Ambalaj listeleri yabancı alıcılar ve alıcıların bulunduğu ülkelerin gümrük makamlarına yukarda ki kolaylıkları sağlarken, Türk gümrük idarelerinin de kontrolleri hızlı bir şekilde yaparak ihracat işlemlerinin hızla tekemmül ettirilmesini sağlar. Bu yüzden ambalaj listeleri Türkçe ve yabancı dilde düzenlenmelidir. Ayrıca, ithalat yapacak olan firmalar ithalattaki gümrük işlemlerinde kolaylık sağlamak, ve kendi iç dağıtım sisteminde yararlanmak üzere yabancı ticari ortaklarından ambalaj listeleri istemeleri gerekmektedir. (GSO, 2001: 20)
4.1.4. Ekspertiz Raporu
Eski eserlerin mevzuatı uyarınca eski eser türü taşıyan malların ihracı yasaktır. Ülkemizde ihraç edilen malın (Halı, hediyelik eşya, lüle taşı, pipo ve makine) eski eser niteliğinde olup olmadığını ve cinsini belirlemek için ilgili mal, ihracatçının bağlı bulunduğu Odaca ekspertiz işlemine tabi tutulur. Oda görevlilerince kontrol edilen ihraç malı için bir rapor hazırlanarak onaylanır. Tanzim edilen raporun sureti Gümrük İdareleri’nce ibraz edilmek üzere ihracatçıya verilir. (Manisalı, 1983: 96)
4.2. Resmi Belgeler
4.2.1. Dolaşım Belgeleri
4.2.1.1. ATR Dolaşım Belgesi
Türkiye ile AB arasındaki ortaklık anlaşmasının bir gereği olarak, Türkiye 'de serbest dolaşım hakkına sahip ürünler AB ülkelerinde de serbest dolaşım hakkına sahiptir. Bunlardan sanayi ürünlerinin Türkiye'den AB ülkelerine ithal edilmesinde KDV dışında bir vergi ödenmesi söz konusu değildir. Ayrıca Türkiye'de serbest dolaşımda bulunan tarım ve işlenmiş tarım ürünlerinin AB ülkelerine girişinde çeşitli tavizlerden yararlanılması söz konusudur. Türkiye’de serbest dolaşımda bulunan sanayi ürünlerinin AB ülkelerinde de serbest dolaşımını sağlayan ya da Türk menşeli ürünlerin AB ülkelerine ithalinde belirli tavizlerden yararlanılmasını sağlayan belgelere ATR belgesi denilmektedir. ATR belgeleri firmalar tarafından tanzim edilip, Ticaret Odaları tarafından onaylanmakta ve ihracatın yapıldığı Gümrük idareleri tarafından vize edilmektedir. AB ülkelerinde serbest dolaşan sanayi ürünlerinin Türkiye'ye ithal edilmesi durumunda Türk gümrüklerinde de KDV dışında bir vergi tahsilatı yapılmamaktadır veya gerekli tavizler sağlanmaktadır. (GSO, 2001: 18)
Dolaşım belgeleri ATR-1 ve ATR-3 olmak üzere iki türlüdür. Malların Türkiye’den AT üyesi bir ülkeye doğrudan nakledilmeleri halinde ATR1 düzenlenir. Türkiye’den AT üyesi olmayan diğer bir ülkeye ihraç edilen malların daha sonra AT üyesi bir ülkeye ihraç edilmesi ihtimali bulunduğu hallerde, fiili ihracat sırasında ATR3 belgesi düzenlenir. (Akat, 1998: 185)
Dolaşım belgelerinde belirtilecek hususlar şunlardır: (Manisalı, 1983: 131)
• İhracatçı ve alıcının ad ve adresleri
• Kolilerin marka, numara, sayı ve cinsleri
• Malların tanımı, Gümrük Tarife Numarası
• Brüt ve net ağırlığı veya hacmi
• İhraç ve varış ülkesi
4.2.1.2. EUR-1 Belgesi
EUR-1 Dolaşım belgelerinin fonksiyonu, ATR belgelerinin fonksiyonu ile aynıdır. EUR-1 belgesi ATR belgelerinden farklı olarak, EFTA ülkeleri (İsviçre, Norveç, İzlanda) ile Türkiye arasında yapılan ticarette, Türkiye ile AB ülkeleri arasında AKÇT (Avrupa Kömür Çelik Topluluğu) ürünlerini kapsayan Serbest Ticaret Anlaşması ile ilgili ürünlerin ticaretinde ve Serbest Ticaret Anlaşması yapılan ülkelerle yapılan ticarette kullanılmaktadır. (Manisalı, 1983: 157)
4.2.2. Menşei Şahadetnamesi
Menşe şahadetnamesi, ihraç edilecek malın menşeini yani üretildiği yeri, hangi ülkeye ait olduğunu gösteren belgedir. İhracatçı tarafından ithalatçı ülkenin belirlediği şekilde hazırlanır. Ülkeler birbirinden yaptığı ithalatlarda ithal ürünlerinin hangi ülke menşeli olduğunu bilmek isterler. Çünkü, ithalat işlemlerinde, ürünlerin menşeine göre muameleye tabi tutulması gerekmektedir. Sağlık veya gümrük vergileri açısından Menşei Şahadetnamesi gereklidir. Örneğin, yabancı ülkelerde salgın hastalıkların baş gösterdiği durumlarda, o ülkeden ithalatın önlenmesi için ithalatçılardan malların kaynağını gösterecek belgeler istenebilir. (Kozlu, 1991: 148)
Menşe şahadetnamesi, ihracatçı tarafından hazırlandıktan sonra ihracatçının bağlı bulunduğu Ticaret Odası veya Sanayi Odası tarafından onaylanır. İthalatın yapılacağı ülkenin elçilik veya konsolosluğunca onaylandığı da olur. Eğer ithalatçı ülkenin, ihracatçının ülkesinde temsilciliği yoksa ithalatçı ülkenin onaylayacak makamına gönderilmesi gerekir. (GSO, 2001: 17)
Malların menşei, hangi ülkeye ait olduğu ithalatçı ülke tarafından uygulanarak gümrük vergisi oranlarını etkileyebilmektedir. Bu nedenle söz konusu belgeyi ithalatçı ülkenin talep ettiği biçimde dikkatlice ve doğru hazırlamak çok önemlidir. (Akat, 1998: 186)
Menşe şahadetnamelerinde bulunması gereken bilgiler: (Manisalı, 1983: 116)
• Gönderici, Alıcı isimleri
• Malın cinsi, özelliği, ambalaj şekli,
• Koli adedi, kolilerin marka ve numarası
• Malın net ve brüt ağırlığı,
• Malın ünite fiyatı, değeri (FOB, CF, CFR vb.)
• Malın yüklendiği aracın ismi ve hareket tarihi
• Yükleme limanı veya yükleme yeri
• Mal Türkiye’de geçirdiği değişiklik dolayısı ile Türk menşeli sayılıyorsa bu durumun açıklanması
4.2.3. Diğer Resmi Belgeler
İhracat taşınan malın niteliği ile ilgili olarak genel belgelerin dışında özel belgeler de istenebilir. Bu belgeler şunlardır; (Kozlu, 1991: 148)
Kontrol Belgesi: Dış Ticarette Teknik Düzenlemeler ve Standardizasyon mevzuatında belirlenmiş bazı tarım ürünlerinin ihracatında kullanılan bir denetim belgesidir.
Uygunluk Belgesi: Uygunluk denetimine tabi malları ithal etmek isteyen firmalar, bunların TSE tarafından belirlenen standartlara uygunluğunu belgelemek zorundadırlar. Mallar fiilen ithal edilmeden önce numuneleri alınmak ve TSE tarafından teste tabi tutulmak suretiyle bu uygunluk belgeleri verilmektedir.Test ve belgelendirme uygulaması, ithalat konusu malların, insan bitki ve hayvan sağlığı açısından zararlı bir etki taşımadığını, çevreye zarar vermediğini, güvenlik ve asayişle ilgili olumsuz etkilerinin bulunmadığını belgelemek amacını gütmektedir. Ayrıca tüketicinin korunması açısından da bu belgenin gerekliliğine inanılmaktadır. Standartlara uymayan malların ithalatına izin verilmemektedir.
Sağlık Belgesi: Bitki ve bitkisel ürünlerin ihracatında kullanılan bir belge olup, hem Türk gümrüklerinden malların çıkış işlemlerinin yapılabilmesi, hem de ithalatçı ülke gümrüklerinde giriş işlemleri için kullanılan uluslararası geçerliliği olan bir belgedir. Bu belge ihraç konusu ürünün, her türlü hastalık ve zararlıdan arındırılmış olduğunu, tüketime uygun olduğunu kanıtlamak amacıyla kullanılmaktadır. Tarım, Orman ve Köy işleri Bakanlığı yada Üniversitelerin ilgili bölümlerinden alınmaktadır.
Helal Belgesi: İslam ülkelerinin et ithalatında talep ettikleri, hayvan kesimlerin İslami kurallara uygun olduğunu ispatlayan belgedir. Helal Belgesi, müftülüklerce düzenlenmektedir.
Radyasyon Belgesi: Radyasyon belgesi, tarım ürünlerinin kabul edilebilir orandan fazla radyasyon içermediğini veya radyasyonsuz olduğunu kanıtlayan belgedir. İthalatçı belirli bir ağırlıktaki tarım ürününde belirli bir radyasyon derecesinden fazlasını kabul etmeyeceğini ihracatçıya bildirerek, Radyasyon Belgesi talep edebilir. Radyasyon Belgesi'ni düzenlemekle yetkili kuruluş Atom Enerjisi Komisyonu'dur.
Konsolosluk Faturası: Malın gideceği ülkenin konsolosluğu tarafından mal menşei birim fiyatı ve mal değerinin onaylandığı faturalardır. Onay konusu faturalar ithalatçı ülkelerin konsolosluklarından elde edilmektedir.Bu tür bir uygulamanın nedeni, ithalatçı ülkenin düşük faturalarla mal bedellerinin düşük gösterilmek suretiyle vergi kaçaklarının önlenmesidir.
Tasdikli Fatura: İhracatçı firma tarafından yabancı alıcıya kesilmiş olan ticari faturanın ithalatçı ülkelerin konsolosluğuna onaylatılması neticesinde tasdikli fatura elde edilmiş olur. Bu tür bir uygulamada temel amaç, ithalatçı ülkenin vergi tahsilatı ile ilgili kaygılarını gidermektir.
Analiz Raporu: Tahlili gerektiren, özellikle gıda ve kimyasal maddelerde gerekli bir rapordur. Genelde üniversitelerin ilgili bölümlerince hazırlanmaktadır.
4.3. Taşıma Belgeleri (Konşimentolar)
Uluslararası ticarette malların bir ülkeden bir başka ülke yada ülkelere sevk edilmesi söz konusudur. Bu sevkıyatlarda, taşıtan ile taşıyıcının sorumluluk ve yükümlülüklerinin belirlenmesi gerekmektedir. Bu belirleme, taşıma belgeleri ile yapılmaktadır. Bu açıdan taşıma belgelerinin aşağıda belirtilen özelliklere sahip olması gerekmektedir
• Taşıyıcı firma veya acentesi tarafından düzenlemeli ve imzalanmalıdır.
• Malların sevk tarihi belirtilmelidir. Bu tarih, malların hasara uğrama veya kaybolma risklerinin satıcıya mı alıcıya mı ait olduğunun belirlenmesi açısından önem taşımaktadır.
• Navlun’un ödenip ödenmediği belge üzerinde belirtilmelidir. (GSO, 2001: 21)
Taşıma belgeleri malların hangi vasıta ile taşınacağına göre farklı isimler almaktadır. Bunlar:
• Deniz Konşimentosu
• Hava Yolu Konşimentosu
• Demir Yolu Konşimentosu
• Kara Yolu Konşimentosu dur.
4.4. Sigorta Belgeleri
Mallar bir yerden başka bir yere sevkedilirken, sevkıyat esnasında vuku bulabilecek risklere karşı lehdarı koruyan bir belgedir. Bir sigorta poliçesinde iki ana taraf vardır; bunlar, sigorta eden (sigorta şirketi), sigorta edilen (sigortayı yaptıran veya ciro yolu ile sigorta poliçesini elinde bulunduran) taraflardır. (Kozlu, 1991: 151)
Bu belgeler CIF ve CI teslim şekline göre yapılan ihracatta söz konusu olmaktır. İthalatçının verdiği bilgiler ve talimat doğrultusunda ve ithalatçı hesabına ihracatçı tarafından yaptırılmaktadır. Sigorta poliçeleri ve sertifikaları arsında en çok kullanılan Deniz Sigorta Poliçeleridir. (GSO, 2001: 20)
İhracatçı her mal gönderiminde nakliye ye ilişkin belgeleri arasında sigortacıdan temin ettiği sigorta sertifikasını da hazırlar.
5. İHRACATTA TESLİM ŞEKİLLERİ
İhracatta satıcının ve alıcının yükümlülükleri baştan belirlenmelidir. Bu yükümlülüklere göre teslim şekilleri değişir.
5.1. Ticari İşletmede Teslim
Satıcının malları işletmesinde (fabrika, depo v.s.) alıcı emrine hazır tutmakla teslim yükümlülüğünü yerine getirdiği anlamındadır. Satıcı, aksi kararlaştırılmadıkça malın alıcı tarafından sağlanan bir araca yüklenmesinden yada malların ihraç gümrüğünden geçirilmesinden sorumlu değildir. Alıcı bu noktadan itibaren varış yerine değin, malın taşınması ile ilgili tüm gider ve risklerin yükümlülüğünü taşır. Bu, satış şekilleri içinde satıcı için en az yükümlülüğü ihtiva eden bir satış şeklidir.
Bu teslim şeklinde sözleşmede belirtilen satış bedeline yalnızca ambalajlanmış mal bedeli dahildir. Yani teslim tarihinden itibaren her türlü nakliye, yükleme, boşaltma ve sigorta masrafları alıcı tarafından ödenmektedir. (Çolakoğlu, 2002: 307)
5.2. Taşıyıcıya Teslim
Satıcının teslim yükümlülüğü, malların ihraç gümrüğünden geçirilip, alıcı tarafından belirlenen taşıyıcıya, belirlenen yer yada noktada teslimi ile son bulur. Eğer alıcı tarafından kesin bir teslim yeri belirtilmemişse, satıcı taşıyanın malları teslim alacağı yer civarında bir yer belirleyebilir. Ticari uygulamalar taşıyıcı ile sözleşme yapılabilmesi için satıcının yardımını gerektirirse (Örneğin; demir ve hava yolu taşımacılığında) satıcı riziko ve masraflar alıcıya ait olmak üzere hareket edebilir. (Çolakoğlu, 2002: 307)
5.3. Gemi Doğurultusunda Teslim
Satıcının teslim yükümlülüğü, belirlenen limanda malların gemi doğrultusunda rıhtım veya mavnaya konmasıyla sona erer. Bu da, bu andan itibaren, malla ilgili tüm gider, yitik veya hasar rizikolarının alıcı tarafından üstlenilmesi anlamındadır. Malın yükleme, boşaltma, nakliye ve sigorta masrafları alıcı tarafından ödenir. Sözleşmede belirtilen satış bedeline hem mal bedeli, hem de rıhtıma kadar yapılan nakliye ücreti dahildir.
Bu tür teslim şeklinde alıcının ihraç için mallarını gümrükten çekmesi gerekmektedir. Alıcı doğrudan yada dolaylı olarak ihraç işlemlerini yerine getirmeyecekse kullanılmamalıdır. Yalnızca deniz veya iç su taşımacılığında kullanılır. (İhracatta Teslim Şekilleri, 2002)
5.4. Gemi Bordasında Teslim
Satıcının teslim yükümlülüğü belirlenen yükleme limanında mallar gemi küpeştesini açtığı andan itibaren yerine getirilmiş olur. Mallarla ilgili tüm gider yitik veya hasar rizikoları bu noktadan itibaren alıcı tarafından üstlenilir. (İhracatta Teslim Şekilleri, 2002)
5.5. Mal Bedeli Veya Navlun
Satıcı belirlenen varış limanına malı gönderebilmek için gerekli tüm giderleri ve navlunu ödemek zorundadır. Ancak malla ilgili yitik bir hasar rizikoları ile giderlerde görülebilecek artış, yükleme limanında malların gemi küpeştesini geçmesi anından itibaren satıcıdan alıcıya devredilmiş olur. Satıcının ihraç için malları gümrükten geçirmesi gerekmektedir. (İhracatta Teslim Şekilleri, 2002)
5.6. Mal Bedeli, Sigorta Ve Navlun
Satıcı Mal bedeli ve Navlundaki yükümlülüklerine aynen sahiptir. Ancak ek olarak, malların taşınması sırasında yitik veya hasar rizikosuna karşı deniz sigortası temin etmek durumundadır. Satıcı sigorta sözleşmesini yapar ve sigorta primini öder. Alıcı bu terim ile satıcının sigortada sadece minimum kuvertür temin etme yükümlülüğü bulunduğunu bilmelidir. Satıcının ihraç için malları gümrükten geçirmesi gerekmektedir. Sadece deniz ve iç su taşımacılığında kullanılır. (Çolakoğlu, 2002: 308)
5.7. Taşıma Ücreti Ödenmiş Olarak Teslim
Satıcının, malın kararlaştırılan varış yerine kadar taşınması için gerekli navlunu ödediği anlamına gelir. Malın yitik ve hasarına ait rizikolarla birlikte taşıyıcıya teslimden itibaren doğabilecek ek masraflar, malların taşıyıcının nezaretine verilmesinden itibaren satıcıdan alıcıya geçer. Taşıyıcı bir taşıma sözleşmesinde demir, kara, deniz, hava, iç su taşımacılığı yada bunların birleşmesi sonucu ortaya çıkan taşımacılık işlemini üstlenen kimsedir. (Çolakoğlu, 2002: 308)
5.8. Taşıma Ücreti Ve Sigorta Ödenmiş Olarak Teslim
Satıcı Taşıma Ücreti Ödenmiş Olarak Teslim yükümlülüklerine aynen sahiptir. Ancak ek olarak malların taşınması sırasında yitik veya hasar rizikosuna arşı kargo sigortası temin etmek durumundadır. Satıcı sigorta sözleşmesini yapar ve sigorta primini öder. (İhracatta Teslim Şekilleri, 2002)
5.9. Sınırda Teslim
Satıcının teslim yükümlülüğünün, malların ihraç için gümrükten geçirilip, sınırda belirlenen yer yada noktada ancak bitişik ülkenin gümrük sınırından önce emre hazır tutulmasıyla sona ermesini ifade eder. Sınır terimi, ihraç ülkesinin sınırı da dahil olmak üzere herhangi bir sınır için kullanılabilir. Dolayısıyla, söz konusu sınırın her zaman nokta yada yer belirtilerek kesin şekilde tanımlanmış olması hayati olarak önem taşımaktadır. (Çolakoğlu, 2002: 308)
5.10. Gemide Teslim
Satıcının teslim yükümlülüğü, malı belirlenen varış limanında, gemi bordasında, ithal gümrüğünden geçirmeden alıcının emrine hazır tutmakla sona erer. Satıcı, malların belirlenen varış limanına getirilmesi için gereken tüm gider ve rizikoları üstlenir. Bu terim sadece deniz veya iç su taşımacılığı için kullanılabilir. (İhracatta Teslim Şekilleri, 2002)
5.11. Rıhtımda Teslim (Gümrük Vergi Ve Harçları Ödenmiş Olarak)
Satıcının teslim yükümlülüğü, malları belirlenen varış limanında ithal gümrüğünden geçirilmiş olarak, rıhtım üzerinde alıcı emrine hazır tutmakla sona erer. Satıcı, malların o noktaya kadar taşınmasıyla ilgili vergi, resim ve diğer harçlarda dahil olmak üzere tüm riziko ve giderleri üstlenir.
Satıcı dolaylı yada dolaysız yoldan ithal lisansı sağlayamayacaksa kullanılmamalıdır. Eğer taraflar satıcının yükümlülükleri arasından malların ithali için ödenecek bir takım giderleri çıkarmak istiyorlarsa (KDV gibi) bunu, bu etkiyi oluşturacak sözcükler ekleyerek kesinleştirmelidirler. (İhracatta Teslim Şekilleri, 2002)
5.12. Gümrük Resmi Ödenmemiş Olarak Teslim
Satıcının teslim yükümlülüğü, malların ithal ülkesinde, belirlenen yerde emre hazır tutulması ile sona erer. Satıcı, malların o noktaya kadar taşınması ve gümrük formalitelerinin yerine getirilmesi ile ilgili riziko ve giderleri üstlenmek durumundadır (İthalat için ödenmesi gereken vergi resim ve harçlar hariç). Alıcı malların zamanında ithal için gümrükten çekilmemesinden kaynaklanan ek gider ve rizikoları üstlenmek durumundadır. Eğer taraflar satıcının gümrük formalitelerini yerine getirip bundan doğabilecek gider ve rizikoları üstlenmesini istiyorlarsa bunu, bu etkiyi yaratacak sözcükler ekleyerek kesinleştirmelidirler. Eğer taraflar satıcının yükümlülüklerine malların ithali için gerekli bazı giderleri eklemek istiyorlarsa (KDV gibi) bunu, bu etkiyi yaratacak sözcükler ekleyerek kesinleştirmelidirler. (Çolakoğlu, 2002: 310)
5.13. Gümrük Resmi Ödenmiş Olarak Teslim
Satıcının teslim yükümlülüğü, malların ithal ülkesinde belirlenen yerde emre hazır tutulması ile sona erer. Satıcı, malların o noktaya kadar taşınması, ithal gümrüğünden geçirilmesi için gerekli vergi, resim ve diğer harçlar dahil olmak üzere riziko ve giderleri üstlenmek durumundadır. Ticari İşletmede Teslim satıcı için ne kadar az yükümlülük ifade ediyorsa, bu tür de o kadar çok yükümlülük ifade etmektedir. (Çolakoğlu, 2002: 310)
6. İHRACATIN FİNANSMANI
İhracatçının mal ve hizmetleri sevk etmeden önce veya sonra, ihracat iş¬lemi ile ilgili gereksinim duyduğu fonların sağlanmasına ihracatın finansmanı denilmektedir.
Yükleme öncesi finansman, ihracatçının işletme sermayesi gereksinimi için, yükleme sonrası finansman ise uluslararası rekabet ve alıcının kredi tale¬biyle ortaya çıkmaktadır.
İhracat kredileri, vade açısından, kısa, orta ve uzun vadeli olarak sınıf-landırılabilir. Özellikle kısa vadeli ihracat kredileri, Türkiye gibi gelişmekte olan ülkeler açısından büyük bir önem taşımaktadır. Çünkü gelişmekte olan ülkelerin ihraç ettikleri mallar, kısa vadeli kredilere uygundur. Ülkeler kalkın¬dıkça ihraç ettikleri mallar farklılaştığından, orta ve uzun vadeli finansman da önem kazanmaktadır. Makine ve teçhizat gibi mallar 1-5 yıl vadeli kredilerle ihraç edilirken, anahtar teslimi projeler ve bitmiş sanayi fabrikalarının ihracatı ise, genellikle 5 yıldan daha uzun vadeli kredilerle mümkün olmaktadır. İhraca¬tın finansmanı denildiğinde, bazı kaynaklarda, ihracat kredi kurumlarının yapılanmasına göre bir ayırım yapılmaktadır. Bu ayırıma göre, ihracat kredi kurumları ikiye ayrılmaktadır: (Akat, 1998: 192)
1) İhracata sigorta ve garanti desteği sağlayan kuruluşlar,
2) İhracat kredisi sağlayan kuruluşlar.
Uygulamada bu iki işlevi yerine getiren kuruluşlar da vardır. Aşağıda bu bakış açısına göre ihracatın finansmanı üzerinde kısaca durulacaktır.
6.1. Merkez Bankası ve Ticari Banka Kredileri
Bir ülkede ihracat artışının sağlanabilmesi için ihracatçılara ucuz ve uzun vadeli fon yaratılması önemli bir etkendir. İhracatta rekabeti belirleyen üç fak¬törün fiyat, kalite ve zamanında teslim olmasından dolayı, ihracatın finans¬manı diğer ülke ihracatçılarıyla rekabet açısından önemli bir rol oynamaktadır. Örneğin; Türkiye'de ikinci Boğaz Köprüsü ihalesini, birinci köprüyü yapma avantajı olan İngiliz firmasına karşı, Japon firmasının kazanması, Japon firma¬sının devlet destekli daha iyi kredi sunmasındandır.
Ticarî bankaların düşük faizli, sabit oranlı ve uzun vadeli ihracat kredi¬leri sağlamaları, genellikle kârlı bir işlem değildir. Bu nedenle, ticarî bankalar tarafından kullandırılan kredilere Merkez Bankaları veya İhracat Bankaları tarafından destek sağlanmaktadır. T.C. Merkez Bankası tarafından uygulanan krediler ve kredi faiz oranları, her yıl değişmesine karşılık, sağlanan kredileri 4 ana grupta toplamak mümkündür. (Akat, 1998: 193)
6.1.1. İhracat Reeskont Kredisi
Bu kredi daha önce ihracat yapmış, ihracat belgesi veya ruhsatnamesi sahibi işletmelere, ihracı yasaklanan malların dışında kalan Türk menşeli bütün malların hiçbir belge aranmaksızın, serbest dövizle kesin olarak ihracı taahhüdü karşılığı kullandırılmak üzere bankalara tahsis edilen bir kredidir. Bu krediler, vergi, resim ve harç istisnasından yararlanır. (Akat, 1998: 193)
6.1.2. Vesaik Mukabili Kredi
İhracatla ilgili belgelerin tahsile gönderildiğini gösteren belgelerin karşı¬lığında kullanılan bir kredi türüdür. Vesaikler karşılığında ihracatçıya, FOB değerin belli bir yüzdesi ödenmektedir. (Akat, 1998: 193)
6.1.3. Yurt dışı Müteahhitlik Hizmetleri Reeskont Kredisi
Yurt dışında müteahhitlik faaliyetleri karşılığında döviz sağlayacak iş¬letmelere kullandırılmak Üzere, aracı bankalara tahsis edilen kredidir. Kredinin, tutarı, yurda getirileceği taahhüt edilen kredinin belli bir yüzdesi kadardır. (Akat, 1998: 194)
6.1.4. Özel İhracat Reeskont Kredisi
Bu kredi, ihracat faaliyetleriyle ilgili sevk öncesi ve sonrası finansman gereksinimlerinin karşılanması amacıyla, Türkiye İhracat Kredi Bankası aracılığıyla, ihracat performansı bazında dönüşümlü olarak kullandırılan bir kredidir. (Akat, 1998: 194)
6.2. Eximbank (Türkiye İhracat ve Kredi Bankası)
Türkiye İhracat Kredi Bankası veya dünyadaki benzerlerine göre adlandırıldığında Türk Eximbank, 1987 yılında kurulmuştur. Ana amacı, Türk ihra¬catçılarına ve yurt dışında faaliyet gösteren Türk müteahhitlerine fınansal des¬tek sağlayarak ülkenin döviz gelirlerinin artmasına katkıda bulunmaktır. Eximbank'ın sağladığı malî destekler çeşitli kredilerle, sigorta ve garanti prog¬ramlarından oluşmaktadır. Bu nitelikleri dolayısıyla Eximbank, Türkiye'nin uygulamakta olduğu dışa açık sanayileşme stratejisinde önemli bir yer tutmak¬tadır. (Akat, 1998: 194)
6.3. Halk Bankası Kredileri
Halk Bankası tarafından küçük ve orta ölçekli işletmeler için, ihracat kredileri verilmektedir. Bu krediler Türk Lirası ve Dolar olarak verilmektedir. Kredilerin vadesi maksimum 9 ay olup, Türk Lirası krediler 50+3, Dolar olarak verilen krediler "LIBOR+" olarak kullandırılmaktadır.
Söz konusu kredileri kullanacak olan işletmelerin personel sayılarının 1-150 kişi arasında olması gerekmektedir. (Akat, 1998: 194)
6.4. Factoring
İhracatçı firmanın, yurt dışındaki alacaklarını, belli bir ıskonto karşılı¬ğında factor adı verilen girişimcilere satmasına factoring denir. Bu yapılan satış, geri dönülemez şekilce yapılır. Tüm kredi riskleri ve politik riskler factoring firmasına geçer.
İhracatçı yönünden factoring'in belirli avantajları vardır: Her şeyden önce kredi riskini devreder. Bu nedenle yabancı borçluların kredi itibarlarını değer¬lendirmek üzere ayrıca eleman çalıştırmasına gerek kalmaz. İhracatçı anında nakit sağlayabilir. Sonuçta firmanın nakit durumu iyileşir. Ayrıca, firma factoring hizmeti sayesinde ticaret koşullarını yabancı ülkedeki yerel koşullara uydurabilir ve rekabetçi gücünü arttırır.
Factoring özellikle arada bir ihracat yapan firmalarla, geniş bir coğrafi alanı kapsayacak biçimde alacak hesapları portfolyosuna sahip ihracatçılar için daha yararlıdır. Çünkü her iki durumda da alacak hesaplarını, firmanın kendisinin tahsil etmesi yönetim açısından önemli güçlükler doğurabilir. (Akat, 1998: 194)
6.5. Forfaiting
Forfaiting, ihracattan doğan orta vadeli bir alacağın ıskonto karşılığı bir forfaiting şirketine satışı işlemidir. Çoğunlukla sermaye mallarına uygula¬nır.
Sermaye malları genellikle pahalı araçlardır. Bunların ithalatçısı kısa za¬manda ödeme yapamayabilir. Diğer bir deyişle, pahalı sermaye mallarında ço¬ğunlukla uzun vadeli finansmana ihtiyaç doğar. İhracatçının malî gücü ithalat¬çıya kredi sağlamaya yetse de bunu arzu etmeyebilir. Çünkü, finansman uzun bir dönemi kapsar. Bu dönemde gerekli uzun vadeli finansmanı sağlamak ama¬cıyla forfaiting yöntemi geliştirilmiştir. (Akat, 1998: 195)
7. İHRACATTA ÖDEME ŞEKİLLERİ
Dış ticarette aşağıdaki ödeme şekilleri kullanılır: (Akat, 1998: 195)
1. Peşin ödeme
2. İhracat prefinansmanı
3. Akreditifli ödeme
4. Mal karşılığı ödeme
7.1. Peşin Ödeme
Alıcının, satış sözleşmesi konusu malları bedeli peşin olarak ödendiğinde kontrata uygun süre ve biçimde sevk edilmemesi halinde ilk talebinde ödemenin yapıldığı cins döviz üzerinden geri ödeneceğine dair taahhüdü veya onun hesabına hareket eden yabancı bir bankanın peşin ödeme garantisi mukabilinde, mallar henüz sevk edilmeden sipariş konusu mal bedelini satıcıya ödemesidir. (Çolakoğlu, 2002: 311)
7.2. İhracat prefinansmanı
İhracatın sevkıyattan önce finansmanı amacıyla yurt dışından sağlanan kredilere ihracat prefinansmanı denir. Bu tür krediler doğrudan doğruya ihra¬catçılar tarafından sağlanabileceği gibi, bankalarca da sağlanmak suretiyle ihra¬catçılara kullandırılabilir.
Prefinansman kredileri ile ilgili faiz, teminat, dövizlerin iadesi gibi konu¬lar taraflar arasında serbestçe belirlenebilir. Bankalarca taraflar arasında belir¬lenen şartlara göre işlem yapılır. Sözleşmeye göre faizin mal olarak da öden¬mesi mümkündür. Prefinansmanda kullanılan dövizlerin değiştirilebilir olması şart¬tır. Getirilen dövizlerin bir defada bankaya satılması gerekmektedir. Diğer bir deyişle, getirilen dövizlerin bir döviz tevdiat hesabına yatırılarak bu hesapta tutulması ve kısım kısım satışının yapılması mümkün değildir.
Bankalar, satın aldıkları prefinansman dövizleri için döviz alım belgesi düzenlerler. Bu belgede, satın alınan dövizleri veya efektiflerin, prefinansman dövizi olduğu, yapılacak ihracatla ilgili bulunduğu, havale, banka çeki, seyyah çeki veya efektif şekillerinden biri ile geldiği belirtilir. Ayrıca, efektifleri satan kişinin adı, soyadı, adresi, pasaport numarası ile verildiği ve Türkiye'ye son giriş tarihi döviz alım belgesinde gösterilir. Döviz satışının ihracattan önce yapılması gerekir.
Prefinansmanın vadesi en çok bir yıldır. Bu süre uzatılmaz. Ancak bir yıldan kısa süreli prefinansmanların vadesi, aracı banka tarafından bir yılı geç¬memek şartıyla doğrudan doğruya uzatılabilir. (Akat, 1998: 196)
7.3. Akreditifli ödeme (Çolakoğlu, 2002: 311)
Akreditif, bir bankanın şarta bağlı ödeme garantisi olarak tarif edilebilir. Akreditif, alıcının bankasına verdiği talimata dayanarak o bankanın yabancı ülkedeki muhabiri aracılığı ile lehdara, belirlenen vesaikin saptanan süre içinde ibrazı karşılığında tarif edilen şekilde ödeme yapılacağına dair verdiği yazılı bir taahhüttür.
Akreditiflerde en az 4 taraf vardır :
Amir: İthalatçı firma
Amir Banka: Akreditif açan banka
Lehdar: Satıcı firma
İhbar/Teyit Eden Banka: Akreditifin açıldığını lehtara ihbar/teyit eden banka
Akreditifte genellikle iki banka vardır. Akreditif küşat eden banka alıcının bankasıdır. İkinci banka, satıcının memleketindeki akretifi ihbar eden bankadır. Bu banka sadece ihbarla yükümlü ise bu hususu akreditif ihbar ederken satıcıya bildirir. Ayrıca bu banka akretifi teyit ile de yükümlü ise teyit eden banka görevini de yapar. Amirin talebi ve verdiği talimat üzerine amir banka düzenlediği akreditif mektubunu lehdarın ülkesinde bulunan muhabirine göndererek lehtara ihbar veya teyit etmesini talep eder.
Amir banka tarafından düzenlenen akreditif küşat mektubu şu bilgileri kapsar:
• Akreditifin şekli (Dönülebilir - Dönülemez)
• Numarası
• Düzenleme yeri ve tarihi
• Geçerlilik süresinin sona erdiği tarih ve yer
• Amirin ismi ve adresi
• Lehdarın ismi ve adresi
• İhbar Bankasının ismi ve adresi
• Akreditifin döviz tutarı
• Teslim şekli
• Akreditifin ibrazda ödemeli veya vadeli poliçe kabullü veyahut vadeli ödeme olduğu
• Kısmi yükleme ve aktarmaya izin verilip verilmediği
• Sevk yeri, sevkıyatın şekli ve varış yeri
• Yükleme vadesi
• Malların tanımı
• İstenilen vesaik
• Vadeli poliçe kabullü akreditiflerde istenilen poliçenin tarifi
• İlave şartlar
• Geri ödemenin şekli
• İhbar/teyit eden banka masraflarının hangi tarafa ait olduğu
• Vesaikin yükleme vesikası tarihinden itibaren ibraz süresi
• Akreditifin teyitsiz veya teyitli olduğu
• Akreditifin lehdara ihbar şekli
• Akreditifin Vesikalı Krediler İçin Yeknesak Teamül ve Uygulamalarına tabi olarak düzenlendiğine dair açıklama.
Satıcı tarafından, lehine açılan akreditifin alıcı ile yapılan satış sözleşmesine uygun olduğu görüldükten sonra malların sevkıyatı yapılarak, akreditifte istenilen uygun vesaik, ihbar eden bankaya ibraz edilerek, öngörülen ödeme metoduna ve geri ödeme şekline göre vesaik bedeli tahsil edilir.
7.3.1. Akreditifin ödeme metoduna göre türleri
7.3.1.1. İbrazda Ödemeli Akreditif
Uygun vesaik ibrazında lehtara ödeme yapılmasını gerektiren ve uygulamada yaygın olarak kullanılan akreditif şeklidir.
7.3.1.2. Vadeli Poliçe ile Kullanılan Akreditif
Akreditifte öngörülen uygun vesaikin ibrazında, lehtarın amir banka veya muhabir banka üzerine keşide edilecek vadeli poliçenin kabul edileceğini ve kabul edilen poliçenin vadelerinde ödeneceğini gösteren akreditif türüdür. Kredili satışların finansmanına yarar. Akreditiflerde genellikle görüldükten veya konşimento tarihinden sonra 90, l20, l80 gün veya daha uzun vadeli poliçelerin, teyit eden banka veya amir banka üzerine keşide edilmeleri öngörülür. Muhatap banka akreditif vadesi içinde ibraz olunan uygun vesaik üzerine poliçeyi kabul eder. Satıcı dilerse poliçenin vadesine kadar bekleyip vadesinde poliçeyi muhatap bankaya ibraz ederek bedelini tahsil eder, yada vadesinden önce bankada veya açık piyasada ıskonto ettirebilir. Satıcı ile alıcı arasında yapılan anlaşmaya göre banka kabul komisyonu ile ıskonto faizi alıcı veya satıcıya ait olabilir.
7.3.1.3. Vadeli Akreditif
Akreditifin öngördüğü vesaikin, koşullara uygun şekilde ibraz edilmesi karşılığında, vesaik tutarının akreditifte belirlenen süre sonunda lehdara ödeneceğini taahhüt eden bir akreditif türüdür. Bu akreditif ithalatçıya satın aldığı malların gümrüğe gelmesinden veya ithalinden sonra bedelinin satıcıya ödenmesini sağlar. Bu itibarla akreditifte ödeme tarihi, vesaikin ibraz veya yükleme vesikası veyahut fatura tarihinden belli bir süre, örneğin vesaik ibrazından l5 gün veya yükleme tarihinden 30 gün sonra olarak belirlenir.
7.3.2. Akreditif Açma Şekilleri
7.3.2.1. Dönülebilir Akreditif
Bu şekilde açılan akreditif, önceden uyarma veya ihbar yapılmaksızın ihbar eden banka tarafından tediye anına kadar, amirce iptal veya tadil edilebilir. Bu tip akreditif alıcıya azami serbestlik sağlar. Satıcıyı mal bedelini tahsil etmek problemi karşısında bırakır. Bu nedenle dönülebilir akreditif satıcının alıcıya tam olarak güvendiği hallerde ve çok az kullanılır.
7.3.2.2. Dönülemez Teyitsiz Akreditif
Bu akreditif, akreditif vadesinden önce lehdarın rızası olmaksızın tadil veya iptal edilemez. Akreditifin lehdarı, belirtilen koşullara uygun vesaiki ihbar eden bankaya ibraz ettiğinde vesaik bedelinin akreditifin ödeme metoduna göre kendisine ödeneceğine dair akreditifi açan bankanın kesin bir taahüdününe sahiptir. Akreditif teyitsiz olduğundan ihbar eden bankanın ödemenin yapılmasına ilişkin hiç bir sorumluluğu yoktur.
7.3.2.3. Dönülemez Teyitli Akreditif
Satıcının ülkesindeki teyit bankasının akreditife, amir bankanın talebi üzerine onun ödeme taahhüdüne ilaveten kendi taahhüdünü eklediği akreditif şeklidir. Satıcı böylece kendi rızası olmadan tadil ve iptal edilemeyecek akreditif için, vade dahilinde şartlara uygun belgeleri ibraz ettiğinde, ülkesindeki bankanın akreditifi teyit etmesi dolayısıyla, vesaik bedelinin kendisine ödenmesi konusunda kesin güvence içindedir. Bu akreditif teyit bankasının alacağı yüksek teyit komisyonu dolayısıyla, dönülemez teyitsiz akreditife nazaran pahalı bir akreditif şeklidir.
7.4. Mal Karşılığı Ödeme
Mal karşılığı ödeme, ihracatçının malları ve belgeleri ithalatçıya gönderdikten sonra ihraç bedelini tahsil etmesi durumunu ifade etmekte olup şu aşamaları takip ederek gelişir:
1) İhracatçı, satış sözleşmesi kapsamında malları ithalatçıya gönderir.
2) İhracatla ilgili belgeleri, ya doğrudan yada banka, aracılığı ile ithalatçıya yollar.
3) İthalatçı, eline ulaşan belgeler ile malı teslim alır ve ödemeyi satış sözleşmesinde belirtildiği üzere ihracatçıya yapar.
İhracatçı açısından oldukça riskli olan bu ödeme şekli çok sık kullanılmamakla birlikte, ithalatçıya duyulan aşırı güven neticesinde uygulanabilmektedir. (Akat, 1998: 203)
8. İHRACATA YARDIMCI KURULUŞLAR
8.1. İhracatla İlgili Resmi veya Kamusal Hizmet Veren Kurumlar
8.1.1. Dış Ticaret Müsteşarlığı
Dış ticaretle ilgili olarak politikaları belirler, dış ticaretle ilgili mevzuatları hazırlar, dış ticaretle ilgili olarak diğer kurum ve kuruluşların hazırladığı mevzuatların dış ticaret politikalarına ve Türkiye'nin uluslararası anlaşmalarla belirlenmiş taahhütlerine uygun olması konusunda kendisi ile istişarede bulunulur. (İhracatçı, 2002)
8.1.2. İhracatçı Birlikleri
Birlikler İhracatı artırmak, ihracatçıların mesleki faaliyetlerini ve ilişkilerini düzenlemek, her türlü sorunlarına çözüm bulmak ve yol göstermek amacı ile 3274 sayılı Kanunun 26. maddesine göre 5.8.1993 tarih ve 2l659 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanan Bakanlar Kurulu kararıyla kurulmuştur. Birliklerin Üyeleri ihracatçılardır. Birlikler İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterlikleri olarak yapılanmıştır. Türkiye genelinde 12 genel sekreterlik vardır. Her Genel Sekreterlik bünyesinde farklı iştigal alanları bulunmakta olup, toplam 19 değişik iştigal alanı mevcuttur. Genel Sekreterlikler bünyesinde mevcut bulunan her İhracatçılar Birliğinin bir Yönetim Kurulu vardır. Bu Yönetim Kurulları ihracatçı firmaların kendi aralarından seçtikleri üyelerden oluşur. Yönetim Kurulu kararı ve üyelerin talepleri çerçevesinde İhtisas Komiteleri oluşturulur. Etkin biçimde çalıştırıldıklarında sektörün sorunlarının en iyi tartışılıp, çözüm yollarının araştırılabildiği ortamlar bu ihtisas komiteleri olmaktadır. Bu komitelerde görev almak için Yönetim Kurulu üyesi olma zorunluluğu yoktur. (İhracatçı Birlikleri, 2002)
İhracatçı Birliklerinin başlıca görevleri:
• Mesleki dayanışmayı sağlamak,
• İhracatın ülke menfaatlerine uygun olarak gelişmesine çalışmak,
• İştigal alanına giren maddelerle ilgili olarak ihracatın arttırılmasına yönelik çalışma ve incelemeler yapmak,
• İhracatla ilgili konularda kurs, seminer, toplantı ve sempozyum düzenlemek,
• Üyelerin çalışmalarında karşılaşacakları güçlükleri gidermeye çalışmak,
• Sergi açmak, açılan fuar ve sergilere katılmak ve tanıtım faaliyetlerinde bulunmaktır. (Çolakoğlu, 2002: 326)
9.1.3. Gümrük Müsteşarlığı
Uluslararası ticarete konu olan malların Türkiye'ye girişi çıkışı, transiti gibi hususlara ilişkin mevzuatları hazırlar, taşra teşkilatı vasıtası ile malların giriş ve çıkış ve transitinde yasal yükümlülüklere uygunluğun denetimini yapar. Ticaret odaları:Menşe şahadetnamesi ,ATR, EUR- 1, ekspertiz raporları, gibi belgeleri vermek suretiyle çeşitli ihracat hizmetleri sunmaktadırlar. (İhracatçı, 2002)
8.1.4. İGEME (İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi)
İGEME’nin ihracatı geliştirmek için çeşitli alanlarda hizmetleri bulunmaktadır. Bunlar başlıklar halinde sıralanmıştır: (İgeme, 2002)
8.1.4.1. Araştırma ve Geliştirme Faaliyetleri
İGEME tarafından yürütülen araştırma-geliştirme çalışmaları bir bütün olarak yurt içindeki ihracatçılarımıza verilen çeşitli hizmetleri kapsamaktadır. Bu amaçla, tarım ve sanayi sektörleri dış pazar araştırması çalışmalarının konusunu teşkil etmekte olup, bölgesel ve küresel gelişmelerin incelenmesi, ülke araştırmalarının yapılması araştırma faaliyetlerinin diğer boyutlarıdır. Araştırma çalışmaları zaman zaman JETRO (Japonya), CBI (Hollanda) ve ITC ile işbirliği içinde entegre projeler halinde yürütülmektedir. Ayrıca Türk ihracatçısına, ihracat mevzuatı ve prosedürlerini en son şekli ile duyurmak ve bu amaçla yayınlar hazırlamak son yıllarda önemi giderek artan çalışmalardır. Ürün ve sektörler bazında İGEME tarafından hazırlanan İngilizce yayınlar, CBI ve JETRO gibi kuruluşlarla yürütülen ürün bazında entegre ihracatı geliştirme projeleri, bu projeler kapsamında sağlanan ürün adaptasyonu, danışmanlık, tanıtım hizmetleri ve seminerler organize edilmesi, sürdürülen çalışmaların geliştirme boyutunu teşkil etmektedir. Ürünler ve sektörler bazında ihracatçılarımıza yurtdışı, ithalatçılara yurtiçi piyasalar hakkında hızlı bir şekilde bilgi verilmesi, geliştirme çalışmalarının diğer önemli boyutunu oluşturmaktadır.
8.1.4.2. Eğitim faaliyetleri
İGEME'nin ihracatçı firma ve kuruluşlara sunduğu hizmetler arasında dış ticaret konusunda düzenlenen kurs, seminer ve workshop şeklindeki eğitim faaliyetleri ağırlıklı olarak yer almaktadır. Dış ticaret ile ilgili kuruluşlarda çalışan elemanların bu alandaki bilgi ve becerilerini geliştirmek, dış ticaretin hedeflenen düzeye ulaştırılmasında ve sağlıklı bir yapıya kavuşturulmasında gereksinim duyulan nitelikli işgücünün yetiştirilmesine katkıda bulunmak amacıyla Dış Ticaret Eğitim Programları düzenlenmektedir. Bu eğitim programlarının yanı sıra ihracatımızın geliştirilmesinde yararlanılabilecek ek olanakların tanıtıldığı yada Türkiye ihracatı için önem arz eden belirli ürünler/pazarlar hakkında ayrıntılı bilgilerin aktarıldığı güncel konu ve gelişmelere ağırlık veren seminerler/paneller de düzenlenmektedir.
8.1.4.3 Ticari Bilgi Temini
İGEME'nin en temel işlevlerinden biri de, ticari alanda gereksinim duyulan hızlı, zamanında ve doğru bilgi akışının sağlanması ve dışa açılmasında gerekli olan pazar bilgilerinin en kısa sürede Türk ihracatçısına iletilmesidir. İGEME kullanıcılarına değişik ortamlarda hizmetler sunabilmek için CD ortamında tanıtım materyalleri hazırlanması, ticari bilgi temini ve sunumuna ilişkin alt yapısını da tamamlamıştır.
8.1.4.4. Tanıtım Hizmetleri
İGEME ihracatçılarımızla yabancı ithalatçıların doğrudan temasını sağlamak, tanıtma ve yeni iş olanakları oluşturmaya yönelik faaliyetlerini geliştirmek ve etkinleştirmek amacıyla uluslararası fuarlara katılım faaliyetlerini gerçekleştirmektedir. Ayrıca çeşitli basılı, görsel ve işitsel tanıtım materyali hazırlamaktadır. Bu tanıtım materyallerinin gerek Türkiye'nin yurtdışı temsilcilikleri, gerekse İGEME benzeri kuruluşlar, yabancı Ticaret ve Sanayi Odaları kanalı ile yaygın dağıtımı yapılmaktadır.
8.1.4.5. Uluslararası İlişkileri Geliştirme
Yurt dışındaki İGEME benzeri ulusal ve uluslararası kuruluşlar ile ortak çalışmalar geliştirerek ekonomik işbirliğine katkıda bulunmaktadır. Türk ihracatçısının gereksinim duyduğu ticari bilgilerin önemli bir bölümü ITC'den (Uluslararası Ticaret Merkezi) temin etmektedir. Benzer şekilde Hollanda'nın İthalatı Geliştirme Kuruluşu CBI ile yoğun bir işbirliği geliştiren İGEME, ilk yurtdışı ofisini bu kuruluşun teknik ve mali desteği ile Rotterdam'da açmıştır. Aynı türde desteklerden yararlanmak amacıyla Japonya'nın Dış Ticareti Geliştirme Kuruluşu JETRO ile de benzer işbirliği faaliyetlerini geliştirmektedir.
8.1.4.6. Yayın Hizmetleri
Araştırma ve geliştirme çalışmalarının sonuçlarının ve ticari bilgilerin ilgili Türk iş çevrelerine etkin bir şekilde aktarılmasında yayın faaliyetlerine büyük önem veren İGEME, yurt dışındaki iş çevrelerine ülkemizi, ihracat ürünlerimizi ve üretici/ihracatçı firmalarımızı tanıtan yayın faaliyetlerinde bulunmaktadır.
8.1.5. Türk Eximbank
Türk Eximbank'ın temel amacı; ihracatın geliştirilmesi, ihraç edilen mal ve hizmetlerin çeşitlendirilmesi, ihraç mallarına yeni pazarlar kazandırılması, ihracatçıların uluslararası ticarette paylarının artırılması ve girişimlerinde gerekli desteğin sağlanması, ihracatçılar ile yurt dışında faaliyet gösteren müteahhitler ve yatırımcılara uluslararası piyasalarda rekabet gücü ve güvence kazandırılması, yurt dışında yapılacak yatırımlar ile ihracat maksadına yönelik yatırım malları üretim ve satışının desteklenerek teşvik edilmesidir.
Türkiye'de ihracatın kurumsallaşmış tek asli teşvik unsuru olan Türk Eximbank, bu amaca yönelik olarak ihracatçıları, ihracata yönelik üretim yapan imalatçıları ve yurt dışında faaliyet gösteren müteahhit ve girişimcileri kısa, orta ve uzun vadeli nakdi ve gayrinakdi kredi, sigorta ve garanti programları ile desteklemektir. Türk Eximbank’ın, gelişmiş birçok ülkenin resmi destekli ihracat kredi kuruluşlarından farklı olarak kredi, garanti ve sigorta işlemlerini aynı çatı altında toplamış olması, ihracatçı firmalara verilen hizmetlerde bir bütünlük oluşturulmasına imkan tanımaktadır. (Türk Eximbank, 2002)
8.2. İhracatla İlgili Özel Kuruluşlar
8.2.1. Bankalar ve özel finans kuruluşları
Dış ticarette aracılık, güvence, kredi sağlarlar. İhracatta mal bedelleri bu kuruluşlar vasıtası ile tahsil edilmekte ve İhracat bedeli dövizler bu kuruluşlara bozdurularak Döviz Alım Belgesine bağlatılmaktadır.
Kullanılan ihracat kredilerinde vergi resim ve haç istisnasından bu kuruluşlar sayesinde yararlanılmaktadır. İhracat kredi taahhütlerinin kapatılması bankalar ve özel finans kurumları nezdinde yapılmaktadır. (İhracatçı, 2002)
8.2.2. Taşımacılık şirketleri
İhraç konusu malların sınır ötesi taşınmasını sağlarlar, taşıtanın talimatları doğrultusunda taşıma belgelerini düzenleyerek kendilerine verirler. İhracatçı firmalar çoğu kere doğrudan taşıyıcı şirketler yerine bunlar adına hareket eden acentelerle ilişki halinde olmaktadırlar. (İhracatçı, 2002)
8.2.3. Sigorta şirketleri
Malların taşınması esnasında doğabilecek riskleri sigorta ederler. İhracatçı firmalar, doğrudan sigorta şirketleri yerine bunlar adına hareket eden acentelerle ilişki halindedirler. (İhracatçı, 2002)
8.2.4. Gözetim şirketleri
İhracatçı veya ithalatçı firmaların isteği üzerine, ihraç konusu malların, sipariş evsafına veya yasal yükümlülüklere uyup uymadığının denetimini yapıp bunlarla ilgili raporları düzenlerler. Bu raporlar anlaşmazlıkların önlenmesi ve ödemenin yapılması yönünden gerekebilir. Gözetim şirketi kullanıp kullanılmayacağı, neleri kontrol edeceği, Ücretleri kimin karşılayacağı satış sözleşmesinde belirtilir. Türk ihracatçılarının kullanabilecekleri gözetim şirketleri Ticaret Bakanlığı'nca duyurulur. (Akat, 1998: 191)
8.2.5. Gümrükleme şirketleri
Malların yasal yükümlülüklere uygun bir şekilde ihraç edilebilmesi, bu amaca yönelik olarak dokümanların hazırlanması ve gümrük idareleri karşısında ihracatçı firmaları temsil etmek suretiyle danışmanlık hizmetleri verirler. (İhracatçı, 2002)
8.2.6. Dış Ticaret Sermaye şirketleri
İhracat hacmi olarak belirli bir büyüklüğe ulaşmak suretiyle Dış Ticaret Müsteşarlığından Dış Ticaret Sermaye şirketi statüsü almış olan firmalara Dış Ticaret Sermaye Şirketi denilmektedir. Bu firmalar, bir protokol çerçevesinde imalatçı firmaların mallarını ihraç etmek suretiyle dış ticarette aracılık hizmetleri görmektedirler. Dış Ticaret Sermaye Şirketleri, imalatçı firmalara finansman, hammadde tedariki, KDV iadesinin alınması, kredilerden yararlandırılması konularında destek sağlamaktadırlar. (DTSS, 2002)
8.2.7. Sektörel Dış Ticaret Şirketleri
Aynı üretim dalında faaliyet gösteren, örneğin tekstil, otomotiv, elektrik, elektronik, kimya vb. sektörlerde 1-200 arasında işçi çalıştıran ve ortakların her birinin sermaye payı %10’u aşmayan, en az 10 işletmenin bir araya gelmesiyle kurulan organizasyonlara denir. (Çolakoğlu, 2002: 329)
Sektörel Dış Ticaret Şirketlerine büyük firmalar da (toplam ortak sayısının %10’u oranında) ortak olabilirler. Örneğin, 10 ortaklı bir firmada 1 büyük firma bulunabilir. (Çolakoğlu, 2002: 329)
Sektörel Dış Ticaret Şirketleri'nin kurucu işletmelere (imalatçı KOBİ'lere) sağladığı avantajlardan bazıları şunlardır: (İhracatçı, 2002)
• İhracata aracılık etmek,
• Pazarlamayı organize etmek,
• Hammadde tedarikinde imalatçı firmalara destek sağlamak,
• Finansman temininde destek sağlamak
• İhracattan doğan KDV iadesinin vergi dairelerinden geri alınmasında yardım sağlamak.
• İmalatçıları yönlendirmek.
SONUÇ
İhracat için bir prosedürler bütünüdür demek mümkündür. İhracatta uluslararası prosedürler söz konusudur. İç ticaret ile uluslararası pazarlama arasındaki temel farklılıkları oluşturan bu prosedürlerde esas olan gerekli belgelerin niteliği ve ayrıntılarıdır. Her ihracat partisi için gerekli olan belgeler düzenlenmelidir ve prosedürlere uyulmalıdır. Eğer gerekli belgeler düzenlenmez yada gönderilmez ise ihracat gerçekleştirilemez. Dikkat edilmesi gereken en önemli noktalardan birisi de, ihracat işleminin her sürecine azami önem gösterilmesinin gereğidir. Her sürecin farklı önem verilecek yerleri ve dikkat edilecek hususları vardır. Kazanç sağlamak için bunları iyi bilip, belli plan ve stratejiler dahilinde ihracat işlemi gerçekleştirilmelidir.
